روستای بزنگان؛ بزرگ ترین روستای استان خراسان رضوی با غاری شگفت انگیز - وبلاگ محمدی

به گزارش وبلاگ محمدی، روستای بزنگان از بزرگ ترین روستاهای استان خراسان رضوی است. این روستا را بیشتر به واسطه غار و دریاچه معروف آن می شناسند. با خبرنگاران همراه باشید.

روستای بزنگان

این روستا از توابع شهرستان سرخس است و در 128 کیلومتری شرق مشهد در یک منطقه دشتی واقع شده است. کوه بزنگان در 4 کیلومتری جنوب کوه قره داغ و در 6 کیلومتری غرب و جنوب غربی روستا قرار گرفته است. آب وهوای آن معتدل خشک است. قلعه تاریخی بزنگان در این روستا واقع شده است و نشان از قدمت دیرینه روستا دارد. بعلاوه دو مسجد به نام های محله بالا و محله پایین و زیارتگاهی به نام گل بی بی از مکان های مذهبی روستا محسوب می شوند. در خصوص تجمع اقوام در این روستا باید بگویم که در قدیم عده ای از مالکین بزرگ، به ویژه شاهزادگان قاجار، برای آبادی املاک خود در خراسان رعایای خویش را از سایر نقاط به خراسان شمالی کوچانده اند یا تشویق به آمدن نموده اند، بدین ترتیب گاه روستاهایی یا گروه های قومی و زبانی با لهجه های مختلف ایجاد شده است که در حال حاضر نیز این گروه ها به اصالت خود وقوف کامل دارند. مثلا در روستای بزنگان که در اواخر قرن گذشته به وسیله یکی از شاهزادگان قاجار بنا شده است به افرادی از مرو، کرمان، گناباد، یزد، تربت حیدریه و هزاره جات برمی خوریم؛ بنابراین مردم این روستا را باید آمیزه ای از مروی، تربتی، علی میرزایی، کرمانی و... دانست.

سابقه سکونت در بزنگان

بزنگان در مغرب سرخس در کانون تعدادی آبادی به نام کلاته عوض و کلاته مهدی آباد و چشمه سنگی و قرقره و زلو قال و آب دراز و... واقع است. بزرگ ترین آبادی غرب سرخس است. بزنگان و آبادی های اطراف آن در مغرب سرخس در زمره معدودی از روستاهای سرخس است که به آب چشمه و قنات دسترسی دارد. از قراین بر اساس اکتشافات غیرعلمی محلی که گاه منجر به کشف پایه های ساختمان های قدیمی و آب انبار و کوزه و خمره های بزرگی از زیر زمین به خصوص در ناحیه زلوقال شده است، چنین برمی آید که در حوالی بزنگان آبادی های معتبر و بسیار قدیمی وجود داشته است که بعدها به علل نامعلومی در طول زمان از بین رفته و در جای آن ها آبادی های فعلی به پا خاسته است. سابقه سکونتی بزنگان به حدود 100 سال می رسد در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه سرحدداری این بخش از خراسان را به حاجی محمد میرزای قهرمان واگذار نموده بودند. سواران سرحددار در محل های خاصی و از همه مهم تر در مزدوران سکونت داشتند. در گزارش محمدحسین مهندس فقط از آبادی مزدوران که به 57 سواران مزدورانی سپرده به حاجی محمد میرزای قهرمان هستند ذکری به میان می آید و از دیگر آبادی های امروزی اسمی نیست، لذا می توان حدس زد که دیگر آبادی های فعلی ناحیه بزنگان در آن موقع وجود نداشته است. سابقه سکونتی آبادی های ناحیه بزنگان در بخش غربی مزدوران به توضیح زیرین است:

بزنگان: حدود 100 سال؛ ابدراز : حدود 75 سال؛ قرقره: حدود 75 سال؛ زلوقال: حدود 75 سال؛ سرقد میانکوهی: حدود 17 سال؛ کاریزک: حدود 45 سال.

ترکیب جمعیت در مهم ترین آبادی این ناحیه یعنی روستای بزنگان که ارتفاعی حدود 1050 متر دارد جالب توجه است. در شروع یعنی حدود 100 سال قبل سرحد دار محلی به منظور حراست مرز و برقراری امنیت جمعی از مروی ها را که در فنون رزم چیره دست بودند به اینجا خوانده است. در آن موقع این ناحیه خالی از سکنه بود و اراضی مزروعی فعلی غالبا پوشیده از علوفه و بستر رودخانه محلی مستور از نیزار انبوهی بوده است. به تدریج جمعی از مردم نواحی مختلف ایران بدین جا خوانده شد. در حدود 87 سال قبل حدود 40 خانوار از زارعین کرمانی به رأی مرحوم اسدالله میرزای قهرمان در بزنگان اجیر شدند، زیرا معتقد بودند که ایشان با مهارت بیشتری در امر زراعت با توجه به صرفه جویی از آب همت می گما رند. بدین ترتیب بهره برداری از آب وخاک ناحیه عملا وارد مرحله جدیدی شد. بعلاوه جمعی از زارعین دیگر نواحی ایران از جمله یزدی ها و قاینی ها و تربتی ها و کاشمری ها و بربری ها و حتی شیرازی ها به اینجا کشانده شدند. در نتیجه در حال حاضر آمیزه قومی و زبانی بسیار در همی در بزنگان و در حوالیان پدیدار شده است. مردمی از تیره های مختلف از جمله میش مست و میرزادوستی و علی میرزایی و از شهرهای مختلف کرمان و یزد و مرو و... در اینجا اجتماع نموده اند. گرچه برخی از تیره ها به درون همسری قومی معتقدند و با تیره های دیگر ازدواج نمی نمایند، ولی غالبا مردم تیره های گوناگون بزنگان به مرور ایام با هم ازدواج نموده اند و ترکیب دیگری از آنچه در شروع بوده به وجود آمده است. اعقاب مروی ها به قدری ویژگی های قومی خود را از دست داده اند که حتی زبان محلی خویش را فراموش نموده و به زبان فارسی تکلم می نمایند.

دریاچه بزنگان

این دریاچه در بلندی های کپه داغ و در 130 کیلومتری جاده مشهد-سرخس واقع شده است. مساحت این دریاچه آب شیرین، حدود 80 هکتار است. دریاچه بزنگان تنها آبگیر طبیعی است که در استان خراسان وجود دارد. این دریاچه حدود هشتاد هکتار وسعت و عمق آن حداکثر دوازده مترو حداقل نه متر است و در جنوب رشته کوه های هزار مسجد در فاصله حدود یکصدوسی کیلومتری جاده مشهد به سمت سرخس واقع شده است. آب این دریاچه از بارندگی های سالانه و چشمه های کوچک حاشیه و کف دریاچه تامین می شود و تا به امروز 33 گونه فیتو پلانکتون جلبکی در دریاچه بزنگان شناسایی شده است.

دریاچه بزنگان دارای ویژگی های خاص و از اهمیت علمی و تحقیقاتی بالایی برخوردار است که همه ساله در فصل های پاییز و زمستان و اوایل بهار زیستگاه بسیار مناسبی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است. سازمان حفاظت محیط زیست در جهت حفظ و بهره وری معقول از این پدیده طبیعی و با حفظ اصالت تعادل اکولوژیکی آن، برنامه هایی در دست اقدام داشته و در آینده نزدیک یکی از مراکز مهم علمی پژوهشی و تفرجگاهی خواهد شد.

منشا تامین آب دریاچه نیز باران، یک ورودی آب اندک و چشمه یا چشمه های زیر دریاچه است. طعم آب نیز کمی تلخ و شورمزه است. این دریاچه و محیط پیرامون آن زیستگاهی مناسب برای ماهیان، جانوران و پرندگان مهاجر زمستان گذرا، بهارگذار و بومی است. ماهی بومی دریاچه از همان نوع شیرماهی موجود در دیگر رودخانه های استان است ولی بزنگان زیستگاه خوبی نیز برای چند نوع ماهی کپور شده است. این دریاچه به عنوان تنها اثر طبیعی ملی استان خراسان شناخته می شود. غار بزنگان نیز در شش کیلومتری جنوب غربی روستای بزنگان واقع شده و قدمت آن به لحاظ آثار به دست آمده به پیش از میلاد برمی شود.

از عمده ترین خانواده های گیاهی منطقه، کاسنی، (Compositae) غلات، (Gramineae) شب بو (Cruciferae) و چتریان (Umbelliferae) را می توان نام برد. از نظر شکل زیستی 57 درصد گونه ها به تروفیت ها و 28 درصد به همی کریپتوفیت ها تعلق دارد. مطالعات کورولوژی نشان می دهد که بیش از 50 درصد گونه ها به منطقه رویشی ایران و توران و 30 درصد به ایران و توران اروپا سیبری تعلق دارد.

غار بزنگان

غار بزنگان در شش کیلومتری جنوب غربی روستای بزنگان از توابع بخش مرزداران شهرستان سرخس و 128 کیلومتری شرق مشهد در یک منطقه دشتی واقع شده است. این غار یکی از آثار و جاذبه های طبیعی شهرستان سرخس است و رشته کوه زیبای آن در بین کوهنوردان کشور معروفیت زیادی دارد.

دهانه این غار، کوچک و حدود 70 سانتی متر است. داخل این غار یک راستا ساده و کوتاه 4 متری وجود دارد که با در دست گرفتن طناب می توان به راحتی فرود و صعود را انجام داد. بیشتر راستا با شیبی ملایم رو به طرف پایین می رود. این غار تقریبا خشک است و از آب و گل اثری نیست.

کف غار خاکی و صاف و دهانه آن رو به شمال و آسمان است و داخل آن چشمه های آب آشامیدنی وجود دارد. غار بزنگان آهکی است و پایه های آهکی استالاکتیت و استالاگمیت زیادی با حجم و مقدار های مختلف در آن واقع شده است. ساکنان این غار متعلق به دوران موسترین هستند که در حدود 45 هزار سال پیش می زیستند و گروهی شکارگر بودند.

پس از روستاهای تنگل شور، آب روان، چاهک و شورک ملکی قرار گرفته است. دسترسی به روستای بزنگان از راه عبور از بخش مرزداران و 6 کیلومتر پس از خارج شدن از جاده اصلی امکان پذیر است. برای رسیدن به این غار باید حدود یک ساعت و نیم در روستا پیاده روی کرد. در دهانه غار چشمه آب وجود دارد. تمامی سقف غار و دهانه ورودی بلند آن را خفاش ها احاطه نموده اند. محیط داخلی این غار حدود 2000 متر است و ارتفاع درون آن گاهی به 25 متر می رسد. درون این غار سه راه وجود دارد، دو راه آن خشک و راه سوم که در سمت چپ غار واقع شده است، دارای آب معدنی است که به دریاچه ای به عمق 7 متر و مساحت حدود 50 متر منتهی می شود.