آیا فلسفه یک دانش است؟ - وبلاگ محمدی

به گزارش وبلاگ محمدی، خبرنگاران)ایبنا)- نویسنده: جاناتان ایجید/ مترجم: سیدامین موسوی زاده: اگر فلسفه دانش نیست، پس چیست؟ کتاب تازه تیموتی ویلیامسون با ایده های مخالف در خصوص این رشته و جایگاه آن در دنیا روبه رو می گردد. تیموتی ویلیامسون (متولد 1955) فیلسوف بریتانیایی متولد سوئد است که زمینه های تخصص وی شامل معرفت شناسی، منطق فلسفی، فلسفه زبان و متافیزیک می گردد. وی در حال حاضر استاد دانشگاه آکسفورد است، او کارشناسی خود را در رشته های ریاضی و فلسفه و دکترای خود را در رشته فلسفه از همین دانشگاه دریافت نموده است.

آیا فلسفه دانش است؟ تیموتی ویلیامسون چنین می اندیشد و مدت هاست که از این ادعای بحث برانگیز دفاع می نماید که اگرچه فلسفه در روش ها و شاید در موضوعش متمایز است، اما در نهایت همان نوع از پرس وجو است. این امر مستلزم برداشتی نامتعارف از علم و فلسفه است. یکی از اقدامات اولیه ویلیامسون، توسعه مقوله علم با تمایز بین علوم طبیعی و غیر طبیعی است. علوم طبیعی - برای مثال فیزیک، زیست شناسی و زبان شناسی - پدیده هایی را که در دنیا طبیعی با آن ها روبرو می شویم، مانند الکترون ها، سلول ها و واج ها مطالعه می نمایند، در حالی که علوم غیرطبیعی - برای مثال ریاضیات و منطق - به مطالعه اشیای غیرطبیعی مانند اعداد و قوانین استنتاج می پردازند.

در روایت ویلیامسون، فلسفه یک دانش غیرطبیعی از نوع دانش جایگاه است که حقایق پیشینی را درباره ماهیت اشیا کشف می نماید. به عنوان یک دانش غیرطبیعی، فلسفه بدون انجام آزمایش پیش می رود (حداقل نه آزمایش هایی که از آن دست که معمولاً درک می شوند)، اما هم چنان از روش هایی آشنا به علوم دیگر استفاده می نماید. پرسش هایی را مطرح می نماید، مدل هایی را برای پاسخ به آن ها می سازد، و بین این مدل ها را بر اساس معیارهای معمول انتخاب می نماید: سادگی، سازگاری، ظرافت، گستردگی و قدرت یکپارچه نماینده، و البته اندازه تناسب آن ها با واقعیت ها.

ویلیامسون این را در کتاب جدیدش انجام فلسفه: از کنجکاوی مشترک تا استدلال منطقی توسعه میدهد. این کتاب که برای خواننده عام یا تازه وارد فلسفی در نظر گرفته شده است، با سؤالات پیچیده ای که تقریباً همه ما در مقطعی از خود پرسیده ایم آغاز می گردد و نشان می دهد که چه گونه به وسیله مراحل متوالی بیان و شرح، چیزی شبیه به تحقیق فلسفی پدیدار می گردد. همان طور که عناوین فصل های این کتاب با ساختار منظم بیان می نمایند، فلسفه از عقل سلیم آغاز می گردد، و در آغاز با مباحثه در خصوص رهایی عقل سلیم و روشن سازی اصطلاحات مورد استفاده در مباحثه پیش می رود، قبل از حرکت به سمت ابزارهای مفهومی درجه بالاتر: انجام آزمایش های فکری، مقایسه نظریه ها، استنتاج، مدل سازی. این فعالیت ها در فلسفه، فیزیک، زیست شناسی و اقتصاد مشترک هستند و دیدگاه ویلیامسون امکان هم پوشانی و بارورسازی متقابل قابل توجه بین رشته ها را فراهم می نماید.

اگر فلسفه دانش نیست، پس چیست؟ برای وام گرفتن عنوان کتابی از فیلسوف مشهور آکسفورد، برنارد ویلیامز فقید، ممکن است فلسفه را به عنوان یک رشته انسانی در نظر بگیریم. اگر به این صورت نگریستیم، فلسفه چندان به بدنه به وضوح تعریف شده آگاهی یاری نمی نماید، بلکه به خویش ادراکی انسان هایی که درگیر آن هستند، یاری می نماید.

این بدان معنا نیست که آگاهی و خویش ادراکی کاملاً متمایز هستند یا به جهت های مختلفی می فرایند. یا در واقع، حداقل اگر می خواهیم خویش ادراکی ریشه در شناخت دقیق چگونگی چیزها داشته باشد، یا اگر می خواهیم دنبال کردن آگاهی به وسیله چیزهایی که مهم می دانیم راهنمایی گردد، به تر این طور نباشد. اما این رویکرد به معنای اندیشیدن به فلسفه به عنوان ارائه چیزی کاملاً انسانی است - چیزی که برخلاف دانش، نمی تواند کاملاً از دیدگاه کسانی که درگیر آن هستند جدا باشد. از این زاویه، هر تصوری از فلسفه که بخواهد دیدگاه انسانی را از بین ببرد، به نوعی فقیر خواهد بود.

اما شاید توصیف فلسفه به عنوان یک دانش بیش تر به عنوان یک تجویز باشد تا یک تعریف. ویلیامسون در آخرین فصل کوتاه کتاب خود می نویسد که فلسفه دانشی است تحت فشار دائمی برای این که چیز دیگری باشد: توصیه سبک زندگی یا جدل سیاسی، موعظه اخلاقی یا درس دستور زبان، دین بدون خدا یا ادبیات ناخواندنی، فیزیک عامیانه یا زیست شناسی عامیه، روان عامیانه شناسی عامیانه یا عصب شناسی عامیانه، تخمین یا نظرسنجی. تعیین نیست که آیا اگر این ها در قالب های خوش دلانه تری تعریف شوند، ویلیامسون هم چنان این اهداف را رد می نماید یا خیر. (جدل سیاسی در جایگاه درگیری اجتماعی، توصیه سبک زندگی در جایگاه پرسشی که زمانی مسئله اصلی اخلاق بود، چه گونه خوب زندگی کنیم). اما او ادعا می نماید که این فشارها ناشی از ناامنی خود فیلسوفان در خصوص رشته خود است.

این تا حد زیادی درست است: فیلسوفان مجموعه ای از ناامنی ها دارند، شاید بزرگ ترین آن ها این است که کار آنان درون نگری است. این احساس در این رشته قابل درک است که سؤالات اصلی آن کمابیش همان چیزی است که برای ارسطو بود، و پیشرفت در آن بعید به نظر می رسد، اگر نگوییم غیرممکن است. حداقل از زمان نیوتن، دانش به عنوان یک مدل، مدلی برای پیشرفت، بدنه انباشته ای از آگاهی که به تدریج به سمت حقیقت حرکت می نماید، تلقی می گردد. پس ممکن است وسوسه شویم که فکر کنیم اگر فلسفه بیش تر شبیه دانش باشد پیشرفت بیش تری خواهد نمود.

ویلیامسون استدلال می نماید که این نوع تفکر تصویر نادرستی از پیشرفت در فلسفه و دانش ها به دست می دهد. هر دو رشته مدل هایی را می سازند و به طور پیوسته آن ها را در پرتو شواهد یا نوآوری بهبود می بخشند. اگر به نظر می رسد که فلسفه هیچ پیشرفتی نمی نماید، به این علت است که بخش هایی از آن را که رشد می نمایند کنار می گذارد - فقط به زیست شناسی برآمده از فلسفه طبیعی در قرن نوزدهم، یا روان شناسی که از فلسفه ذهنی در قرن بیستم جدا شد، نگاه کنید.

احتمالاً درست است که ما غالباً ماهیت پیشرفت در فلسفه را اشتباه درک می کنیم. اما این بدان معنا نیست که فشارهایی که بر فلسفه وارد می گردد تا زاینده باشد، روشی را که فیلسوفان در خصوص رشته خود و اهداف آن می اندیشند، ساختار نمی دهد. در دانشگاه های نوآزاد، علوم انسانی به طور کلی ناامید هستند تا در عصر تسلط دانش-فناوری-مهندسی-ریاضی، بتوانند میزان اندک منابع اقتصادی را که در حال محو شدن است، پس بگیرند. بنابراین، این یک راهبرد خوب برای فلسفه است که خود را به عنوان یک موضوع پیش فراینده و دقیق، اساساً در همان پرس وجویی مانند رشته های زاینده مانند ریاضیات، فیزیک یا اقتصاد قرار دهد. هر دوی ناامنی های فکری و نهادی، دیدگاه خاصی را ایجاد می نمایند که اگر قرار باشد فلسفه چیزی فراتر از درون نگری باشد، چه شکلی می تواند داشته باشد. اگر فلسفه تحت فشار است که چیز دیگری باشد، تحت فشار است که دانش باشد.

این کتاب کوتاه نمونه ای از رویکرد ویلیامسون به فلسفه است: روشن، دقیق و بدون ترس از رویارویی با ایده های مخالف. انجام فلسفه برای خوانندگان عام، مانند کتاب قبلی او چهارگویی یک دعوت عالی به فلسفه است: تحریک آمیز اما باملاحظه، دقیق اما دلگرم نماینده. برای فیلسوفان، این یک تقاضا برای بهتر بودن است؛ یک فراخوان جمعی برای این که کار خود را سخت، مشارکتی و پیش فراینده بدانند - و به طور خلاصه، دانش وار. این چیز بدی نخواهد بود؛ اما شرم آور است اگر فلسفه آن چیزهای دیگر را نیز که هست، فراموش کند.

شنا سنامه کتاب

Doing Philosophy

by Timothy Williamson

Oxford University Press; Illustrated edition (November 1, 2018)

176 pages/ ISBN-10: 0198822510/ ISBN-13: 978-0198822516

* جاناتان اگید نویسنده، ویراستار و مدرس فلسفه است. او روی کتابی درباره زرا یاکوب، فیلسوف آرامانشهری قرن هفدهم کار میکند.

منبع: نیوهیومنیست